آسیب شناسی خانواده
نگاهی به آسیب های خانواده امروز و علل ضعف در کارکردها
بیشک خانواده امروز ایرانی با خانواده متعادلی که باید سنگ بنای یک جامعه سالم باشد، فاصله زیادی دارد. در گذشته بعضی سنت های غلط مانند بی عدالتی و ستم در حق زنان به خانواده ایرانی آسیب می رساند و امروزه، آموزه های مدرن مانند انکار تفاوت های جنسیتی، درهمآمیختگی نقش ها، فردگرایی و اصالت لذت های دنیایی، سلامت و ثبات و حتی کیان خانواده ایرانی را به خطر انداخته و آسیب های جدی اجتماعی به بار آورده است.
نگاهی به آسیب های خانواده امروز و علل ضعف در کارکردها
بیشک خانواده امروز ایرانی با خانواده متعادلی که باید سنگ بنای یک جامعه سالم باشد، فاصله زیادی دارد. در گذشته بعضی سنت های غلط مانند بی عدالتی و ستم در حق زنان به خانواده ایرانی آسیب می رساند و امروزه، آموزه های مدرن مانند انکار تفاوت های جنسیتی، درهمآمیختگی نقش ها، فردگرایی و اصالت لذت های دنیایی، سلامت و ثبات و حتی کیان خانواده ایرانی را به خطر انداخته و آسیب های جدی اجتماعی به بار آورده است.
این موضوع هنوز چنانکه بایسته است، دغدغه اصلی اندیشمندان و مسئولان جامعه نشده است و بیشتر طرح ها و بودجه هایی که به نام خانواده تصویب می شود، در عمل در حوزه مسائل زنان اجرا و هزینه می شود. در حالی که شرط لازم برای آسایش و سلامت زنان سلامت خانواده است و با تمرکز بر روی خانواده و تقویت آن کل جامعه پیشرفت خواهد کرد.
از اینرو، به آسیبشناسی این نهاد باید به طور جدی توجه کرد. برای این منظور لازم است ابتدا از خانواده متعادل و هماهنگ با آرمان ها و آموزه های اسلامی تعریفی عرضه کرد تا بر اساس آن، میزان و جهت انحراف نهاد خانواده امروز ایرانی مشخص شود و برنامهریزی های مناسب برای آسیبزدایی از آن صورت گیرد. برای تعریف خانواده متعادل، دو جنبه کارکرد و ساختار خانواده باید بررسی شود.
جامعهشناسان کارکردهای گسترده ای برای نهاد خانواده برمی شمارند: تنظیم رفتار های جنسی، تولید مثل، حمایت و مراقبت از اعضای خانواده، جامعهپذیری، پرورش عاطفه، تأمین پایگاه اجتماعی افراد خانواده، کنترل اجتماعی همسران و فرزندان، کارکردهای اقتصادی و تداوم نابرابری های جنسی از جمله این کارکردهاست. دین اسلام نیز برخی از این کارکردها را تأیید و در مواردی تکمیل کرده است.
از دیدگاه جامعهشناسی، تغییر شرایط اجتماعی و اقتصادی، سبب تغییر کارکردهای خانواده خواهد شد، مانند پذیرش ارضای نیازهای جنسی در خارج از چارچوب خانواده، کمرنگ شدن وظیفه مرد در حمایت از همسر، ضعف کنترل و نظارت خانواده بر فرزندان و نادیده گرفتن تفاوت های جنسیتی در پذیرش نقش ها. در مقابل این دیدگاه، از نگاه دینی کارکردهای خانواده متعادل، ارزش های ثابتی است که چون در طبیعت انسان و هدف آفرینش وی ریشه دارد، نباید تحت تأثیر شرایط اجتماعی تعریف شود.
خانواده برای رسیدن به کارکردهایی که شمرده شد، مانند هر نهاد دیگری نیازمند ساختار است. از نظر جامعهشناسان غربی ساختار خانواده، مدل ثابت و برتری ندارد، بلکه به طور طبیعی متناسب با تغییرات اجتماعی تغییر می کند و کارکردها را نیز دگرگون می سازد. از اینرو، برای مثال از نگاه ایشان تغییر ساختار مدیریت در خانواده از نظام طولی به نظام عرضی و آزادی که زن و مرد و فرزندان را از نظر قدرت تصمیمگیری در یک سطح قرار می دهد، به نوعی تأییدکننده انعطاف این نظام در مقابل تغییر ساختارهای اجتماعی است و پذیرفته شده است.
ولی در رویکرد دینی، دستیابی به کارکرد خانواده متعادل، مستلزم وجود ساختار های ویژه ای در خانواده است: این ساختارها را خداوند متناسب با نیازها و استعدادهای افراد خانواده و به منظور به سعادت حقیقی رساندن انسان طراحی کرده است. ازاینرو برای شکلگیری یک خانواده سالم، به جای پیروی از تغییرات اجتماعی، باید شرایط اجتماعی و دیگر نظام های اجتماعی را با این ساختار ها هماهنگ ساخت.
بررسیها نشان می دهند در خانواده هایی که از آیات و احادیث درباره خانواده بیشتر پیروی می شود، میزان رضایتمندی افراد به ویژه زنان بالاتر است. در این خانواده ها بر خلاف نظام مبتنی بر دموکراسی به نظر می رسد، مرد اقتدار زیادی دارد، ولی مسائل اخلاقی را درباره برخورد خوب با همسر رعایت می کند. این شیوه زندگی حتی برای زنانی که در نظام پیشرفته دانشگاهی به مرتبه های بالای علمی رسیدهاند، رضایتمندی به ارمغان آورده است. بجاست که ساختار چنین خانواده هایی از نظر جامعهشناسی و روانشناسی به دقت و بدون نگرانی از بر چسب عقبماندگی و ضدیت با حقوق زنان بررسی شود.
ساختار خانواده ها را از جنبه های دیگر نیز باید بررسی کرد. خانواده در جایگاه یک واحد اجتماعی، در تعامل و کنش متقابل با دیگر خرده نظام های اجتماعی است. از آنها اثر می پذیرد و بر آنها اثر می گذارد. بنابر این، در نگاهی کلی، دیگر خرده نظام های جامعه باید با ساختار خانواده اسلامی هماهنگ باشند. برای مثال، اگر خانواده دینی بر تفاوت نقش ها تأکید کرده باشد، رسانه ملی، نظام آموزش و پرورش و نظام اقتصادی کشور باید بر اساس تفاوت نقش ها و حفظ دوام این اصل برنامهریزی کنند.
انسان ها بر اساس نیاز طبیعی خود ازدواج می کنند، ولی خانواده پس از شکلگیری، به شدت از ساختارهای اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی اثرپذیر است. کشور ما به همان نسبت که بنا به اجبار یا بر اساس سیاستگذاری های کلان، از جریان مدرنیته اثر پذیرفته، در ساختارهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و پیرو آن در ساختار خانواده نیز دگرگون شده است.
پدیده هایی همچون افزایش آمار طلاق، آمار بالای زنان خواهان طلاق، فراگیر شدن طلاق عاطفی میان زوجین، آمیختگی نقش ها در خانواده، گسست نسل ها و... که آسیب های کارکردی خانوادهاند، پی آمد همین دگرگونی های گسترده است.
سه دسته عوامل آسیبزا در خانواده وجود دارد که بر یکدیگر اثرگذارند. دسته نخست، افراد تشکیلدهنده خانواده اند که در صورت ضعف در مهارت ها و انحراف در نگرش ها به خانواده آسیب می رسانند. دسته دوم، انحراف در ساختار های مدیریتی، حقوقی و اخلاقی خانواده است که برای نمونه به رواج ساختار اقتدار عرضی با دمکراسی در خانواده می توان اشاره کرد. دسته سوم انحراف در دیگر نظام های اجتماعی اثرگذار بر خانواده است.
برخی از این خرده نظام های آسیبزا عبارتند از:
الف) رسانه های جمعی به عنوان یکی از اجزای نظام فرهنگی و آموزشی کشور، امروزه رقیب کارکرد تربیتی خانواده و یکی از بزرگ ترین منابع اطلاعرسانی و آموزشی به شمار می روند. تحلیل محتوای این رسانه ها نشان می دهد که متأسفانه خواسته یا ناخواسته افزون بر رواج آموزه های فمینیستی، الگوهای ناسالم از خانواده را ارائه می دهند.
ب) نظام آموزش و پرورش و آموزش عالی کشور که هماهنگ با آموزه های فمینیستی و بر خلاف رویکرد دینی، تفاوت های جنسیتی را در برنامه های آموزش به کلی نادیده می گیرد.
ج) نظام اقتصادی، در بحث سیاستگذاری و برنامهریزی و قانونگذاری آنچنانکه باید جهت حمایت از خانواده عمل نمی کند. در خانواده متعادل اسلامی، اشتغال زنان در برابر وظایف اصلی آنها به عنوان مادر و همسر و محور عاطفی خانواده، نقشی فرعی به شمار می رود و نظام اقتصادی باید متناسب با شرایط آنها فرصت شغلی ویژه فراهم کند.[1]
آسیبشناسی خانواده (2)
بن بست اعتیاد
الهام رضایی
پیامبر اکرم(ص) فرمود:
سَیَأتی زَمانٌ عَلی اُمَّتی یأکُلُونَ شَیئاً اسمُهُ البَنجِ، اَنَا بَریءُ مِنهُم وَ هُم بَریئُونَ مِنی.[2]
زمانی می آید که امت من چیزی به نام آن بنگ و حشیش مصرف می کنند. من به خاطر این عملشان از آنها بیزارم و آنها نیز از من دورند.
همچنین فرمود:
مَن اِحتَقَر ذَنبَ البَنجِ فَقَد کَفَرَ.[3]
کسی که گناه (استفاده از) بنگ و حشیش را کوچک شمارد، کافر است.
فتواهای مراجع درباره اعتیاد به مواد مخدر
حضرت آیتالله خامنه ای
«اعتیاد به تریاک و استعمال مواد مخدر که نوعاً ضرر عقلایی شخصی دارد، جایز نیست».
حضرت آیتالله بهجت
«استعمال تریاک و مواد مخدر اگر زمینه اعتیاد داشته باشد، حرام است».
حضرت آیتالله فاضل لنکرانی
«ضرر اعتیاد به مواد مخدر مسلم است؛ لذا شرعاً حرام است».
حضرت آیت الله صافی گلپایگانی
«استعمال مواد مخدر حرام است».
حضرت آیت الله مکارم شیرازی
«تعود به تریاک و امثال آن که موجب اختلال در جامعه است، جایز نیست».
حضرت آیت الله تبریزی
«بنا بر احتیاط واجب از استعمال مواد مخدر اجتناب شود».[4]
آسیبشناسی خانواده (3)
اکس بخور، زندگی بترکون!
مهری کلهر
چراغ ها روشن و خاموش می شوند. صدای موسیقی گوشخراش است. سرعت رقص نور هر لحظه بیشتر می شود. اشباحی میان تاریکی و روشنایی خانه دیوانهوار بالا و پایین می پرند. آنها خسته نمی شوند، انگار اصلاً خستگی برایشان معنایی ندارد. آن قدر شور و هیجان دارند که فکر می کنی از کره دیگری آمده اند، اما... 24 ساعت بعد، از این هیاهو خبری نیست. همه چیز به هم ریخته است، هر کس گوشه ای خزیده و زانوی غم به بغل گرفته، هیچکس توان ایستادن هم ندارد.
سایه مرگ در خانه سرگردان است. آنها که ساعتی پیش از هیجان روی پای خود بند نمی شدند، اکنون حتی به اندازه یک آدم پیر و فرسوده هم توان حرکت ندارد، دیگر از آن همه فریادهای شاد خبری نیست. حتی از گریه کردن هم ناتوانند. چند ساعت پیش آنها چنان از انرژی سرشار بودند که دنیا را در دستان خود می دیدند و احساس می کردند توان انجام هر کاری را دارند، ولی حالا حتی قدرت از جا برخواستن هم ندارند.
«اکستازی» را باید جادوی مرگ در قرن حاضر خواند. تأثیر این قرص نیروزا بسیار کوتاه است و وقتی به پایان برسد، تنها افسردگی و احساس بیهودگی از خود به جا می گذارد. به راستی آیا خندیدن آن قدر دشوار شده که بعضی برای آن دست به دامان هر محرک خارجی شوند؟ آن هم محرکی که فرد را شاد نمی کند، بلکه او را به جنون می کشاند. راستی بهانه ها برای خندیدن تا به این حد ته کشیده که اکستازی بهانه خندیدن، شادی و احساس انرژی شود؟
محسن هستم، 22 سال دارم.
ـ به چی اعتیاد داری؟
ـ اولش قرص بود، بعد هم به شیشه و کراک رسید.
ـ روز اول که قرض خوردی... .
ـ حالم بد شد. سرگیجه گرفتم، اما نمی خواستم پیش دوستانم کم بیاورم. می گفت با آهنگ تکنو قرص ها می ترکه.
ـ بعد هم ترکید؟
ـ بله! اما اعتیاد پیدا کردم، طوری که اگر نمی خوردم، دچار تشنج می شدم و مثل دیوانه ها می خواستم به در و دیوار مشت بکوبم.
ـ چرا بعضی جوان ها به اکس و اینجور چیزها گرایش پیدا می کنند؟
ـ اونها فکر می کنن می تونن بعد از یک بار تجربه، اونو کنار بگذارن، در حالی که اشتباه می کنن. کافی است یک بار استفاده کنید، اون وقت اولین قدم به سوی مرگ را برداشته اید.
ـ اولین بار چه زمانی اکس مصرف کردی؟
ـ وقتی نتونستم درس بخونم، به درخواست پدرم در نمایشگاهش مشغول شدم. بعد دوستانم سراغم آمدن و منو به پارتی دعوت کردن. برای اولین بار به اصرار فردی که پارتی را برگزار کرده بود، از قرص اکستازی استفاده کردم.
نشانه های مصرف اکستازی
دکتر نادعلی، کارشناس ارشد روانشناسی، در این زمینه می گوید:
نشانههای آنی مصرف اکستازی، با فاکتورهای مختلفی مانند میزان دفعات مصرف، میزان خلوص ماده مؤثر و وضع روحی و جسمانی مصرفکننده ارتباط مستقیم دارد. اکستازی برای بسیاری از افراد، محرک هیجانآور و در عین حال آرامشبخش است و افزون بر آن، تأثیرات توهمی و تحریک فانتزی را نیز به دنبال دارد. در افرادی که برای اولین بار اکستازی را مصرف می کنند، حدود 30 دقیقه پس از مصرف، معمولاً افزایش ضربان قلب، تعریق شدید، انقباض عضلانی، احساس نکردن درد بروز می کند، اما افرادی که به دفعات این مواد را مصرف می کنند، احساس سوزش و سوزن سوزن شدن بدن، بی قراری، ناآرامی و اضطراب را توصیف می کنند.
از نشانهها و پیآمدهای ناخواسته ای هم که ممکن است بروز کند، تهوع، خشکی دهان و انقباض فک و به هم خوردن تعادل است. این عوارض معمولاً پس از حرکت های شدید و طولانی در محل گرم و پرجمعیت به ویژه محفل های شبانه و پارتی ها ظاهر می شود که در موارد نادر به سکته قلبی یا مغزی منجر شده است. مصرفکنندگان تا حد مرگ می رقصند تا جایی که آب بدنشان به شدت کاهش می یابد و به دلیل مصرف مواد، سیستم گیرنده های درد در بدنشان از کار میافتد و شخص مشکلات ناشی از کمآبی شدید را احساس نمی کند.
دکتر نادعلی پایان سرخوشی اولیه را بزرگ ترین مشکل مصرفکننده اکستازی معرفی می کند و می گوید:
با از بین رفتن تأثیر دارو و نشئگی حاصل از مصرف، افسردگی شدید همراه با خستگی و کوفتگی عضلات، بی انگیزگی و بی تفاوتی شدید در زندگی آنها پدید می آید.
مسئولان چه می گویند
دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر، درباره قرص های توهمزا و مواد مخدر صنعتی می گوید:
در حال حاضر طبق آمار غیر رسمی، تعداد افرادی که از قرص های روانگردان استفاده می کنند، بین 45 تا 50 هزار نفر اعلام شده است.
علی هاشمی، یکی از بهترین راه های جلوگیری از گرایش جوانان به استفاده از هر گونه مواد مخدر را پر کردن اوقات فراغت آنان میداند و می گوید:
باید جوانان را در زمینه های سیاسی و اجتماعی و زمینه هایی که گرایش به آنها آسیب های اجتماعی را کمتر می کنند، فعال کنیم. وی سرخوردگی را از جمله دلایل گرایش جوانان به انواع مواد مخدر معرفی می کند و می افزاید: در حال حاضر جامعه ما با فقر نشاط روبهروست و هر چه قدر بتوانیم با حفظ اصول و کم کردن خط قرمزها در عرصه های فرهنگی و هنری از جمله سینما، تئاتر و موسیقی، زمینه را برای فعالیت و استفاده جوانان فراهم کنیم، می توانیم آنها را از روی آوردن به مواد مخدر بازداریم.
مجتبی جبل عاملی، قائم مقام دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز در این باره می گوید:
برای جلوگیری از گرایش جوانان به مواد مخدر، یک ارگان یا نهاد نمی تواند به تنهایی موفق شود. همه باید دست به دست هم بدهیم تا در درجه اول بتوانیم از گرایش افراد سالم به این مواد جلوگیری کنیم و سپس در صدد بهبود افراد معتاد برآییم.
جبل عاملی معتقد است:
آنطور که بعضی می گویند، مواد مخدر صنعتی در کشور ما آن چنان شیوع پیدا نکرده است و آنها با این تبلیغات منفی می خواهند جوانان را به سمت استفاده از این مواد هدایت کنند.
بسیاری از افراد به اشتباه تصور می کنند که با مصرف قرص های اکستازی شادتر می شوند و بهتر فعالیت می کنند. این فقط یک باور غلط است. این موارد دیر یا زود جسم و روان را نابود می کند. فشارهای زندگی ممکن است انسان را تحت تأثیر قرار دهد، اما راهحل هایی وجود دارد. بنابر این، به مشکلات جوانان گوش دهید و آرزوهایشان را بشنوید. از تلاش های آنها برای کارهای مثبت، هر چند بی نتیجه باشد، تعریف کنید. توانایی آنها را تمجید و روحیهشان را تقویت کنید. با آنها در مورد داروهای خطرناک و عوارض آنها صحبت کنید. آنها را به نیایش و ذکر خدا تشویق کنید. مطمئن باشید شما می توانید زندگی فرزند خود را نجات دهید.
پی نوشت:
[1]. سایت مرکز امور زنان نهاد ریاست جمهوری: www. Women. org
[2]. مستدرک الوسائل، ج 17، ص 85؛ میزان الحکمه، ج 3، ص 15، باب تناول المخدرات.
[3]. همان.
[4]. مسائل جدید از دیدگاه علماء و مراجع تقلید، ج 1، صص 149 و 150.
[ بازدید : 909 ] [ امتیاز : 3 ] [ امتیاز شما : ]